Στα νότια της λεκάνης της Εμπάρου υψώνεται ένας μεγάλος ασβεστολιθικός όγκος που ονομάζεται από τους ντόπιους "Δέτης".
detis.jpg
Εκεί βρίσκεται το προσκύνημα της Παναγίας που γιορτάζει ως "Βαγγελίστρα" στις 25 Μαρτίου, αλλά και στις 23 Αυγούστου "εννιάμερα της Παναγίας".
panagia deti.jpg kato kera embaros.jpg
Είναι μια σπηλαιώδης σχισμή μέσα στην οποία σύμφωνα με το θρύλο βρίσκεται κρυμμένη η εικόνα της Παναγίας που έφυγε για να προστατευτεί από τους τούρκους από τον παλαιό ναό "Κάτω Κερά" της Εμπάρου, φωνάζοντας "σκίσου δέτη να μπω μέσα".Συνεχίζοντας ο θρύλος λέει ότι η εικόνα βρέθηκε την πρώτη και τη δεύτερη φορά σε μικρότερες και πιο προσβάσιμες σπηλαιώδεις κοιλότητες και επανερχόταν στον ναό. Την τρίτη φορά ο δέτης σκίστηκε βαθιά και η εικόνα εξαφανίστηκε. Ο αείμνηστος γιατρός Ιωάννης Φουκαράκης από την Έμπαρο διηγιόταν και είχε γράψει ότι όταν ήταν παιδί είχε μπει βαθιά μέσα στη σχισμή -που έχει ελαφριά κατωφερική κλίση και στενεύει ολοένα- και είδε στο ύψος του ενός μέτρου ένα άλλο άνοιγμα σαν παραθυράκι πίσω από το οποίο υπήρχε μεγάλη γούρνα νερού και απέναντι είδε το εικόνισμα.
Δέτης 002.jpg
     Ο νοών νοείτω και ο πιστεύων πιστευέτω.Το σίγουρο είναι ότι από πολύ παλιά στις 25 του Μάρτη συνέρρεε κόσμος περπατώντας στα μονοπάτια από όλα τα γύρω χωριά για να τιμήσουν την Παναγία.Ακόμη κα σήμερα που βατός χωματόδρομος φτάνει μέχρι εκεί πολλοί είναι εκείνοι που πάνε με τα πόδια -μερικοί και ξυπόλυτοι-για χάρη της Ευαγγελίστριας.
    Θυμάμαι μικρό παιδί που κι εγώ ακολουθώντας τη μάνα μου βάδιζα στο φιδογυριστό μονοπάτι, κυρίως την ημέρα της γιορτής της αλλά και τη Μεγάλη Παρασκευή για να ανάψουμε τα καντήλια και μύριζα στον αέρα το άρωμα του σπάρτου και του ασπάλαθου και μαζεύαμε αγριοορχιδέες και μυρωδάτους κρίνους της Παναγιάς για να τους προσφέρουμε ευλαβικά στη Μεγάλη Κυρά και νιώθαμε το δέος κοιτώντας μέσα στη σχισμή προσπαθώντας με το βλέμμα μας να φτάσουμε ως την κρυψώνα της.
         Δέτης 003.jpg                                                      
Η Παναγία στα Εμπαροχώρια
του Μανώλη  Χετζογιαννάκη
Τα Εμπαροχώρια Σε τιμούν επά ψηλά στο Δέτη
γιατί στσι δύσκολες στιγμές πάντα βάνεις τον μπέτη.
Τω Μηλλιαράδω το χωριό, Σε έχει για κορώνη,
διπλά, τριπλά Σε χαίρεται και Σ'  αποκαμαρώνει.
Πρωτοφλεβαριανή, Κερά, η Έμπαρος δηλώνει
κι Ευαγγελίστρα του χωριού, αυτή σε καμαρώνει.
Ξενιακιανή Καρδιώτισσα, τα θάματά Σου μύρια
και το χωριό βιγλίζεις το, απ' του μουριού τα φρύδια.
Όρκο στην Κοτοποδιανή στο Κατωφύγι βάνουν,
να σε γιορτάζουν δυο φορές ίσαμε να ποθάνουν.
Κοπελοπούλα Αφρατιανή, τα Εισόδιά Σου έχεις,
γι'  αυτό Μεσοσπορίτισσα Σε λεν και το κατέχεις.
Κι ο Καραβάδος το θαρρώ, Νοέμπρη Σε γιορτάζει
κι έρχεται κόσμος και λαός Εσένα και δοξάζει.
Θωμαδιανή μου Παναγιά πού  σαι στο κοιμητήρι,
Χρυσοπηγή για το φτωχό, αποκούμπι για να γείρει.
Μάρθα μεγάλη και μικιή θωρώ κι ανηφορίζει,
εκειά στο έμπα του χωριού απού πανηγυρίζεις.
Δέσποινα, Παναγία μας! Σκέπαζε τα χωριά μας,
βοήθα στσι  ανάγκες μας και στην ανημποριά μας.
Ευαγγελίστρα Παναγιά  'πο  'παέ  'πο το Δέτη,
κάμε τα όλα τα χωριά δικό σου βιλαέτι.
Του Δέτη Βαγγελίστρα μου, Καρδιώτισσα, Κερά μου,
βλέπε του κόσμου τα παιδιά, βλέπε και τα δικά μου.

       Πριν από πολλά χρόνια με πρωτοβουλία του τότε εφημερίου του χωριού Μηλλιαράδω, ιερομονάχου Μελετίου Ανετάκη, κτίστηκε εμπρός και κάτω από την ιερή σχισμή μικρός ναός που εξυπηρετεί τις λατρευτικές ανάγκες των ευλαβών προσκυνητών.
dsc06373j.jpg